شوهر آهو خانم

آهوخانم (زن زحمتکش و بردبار) نمونه واقعي زن ايراني است: زني بزرگوار که حق و حقوقي ندارد، و همين سبب خواري اوست. تصوير واقع‌گرايانه افغاني، بيمارگونگي تصورات اغلب نويسندگان اين دوره نسبت به زن ايراني را برملا مي‌کند.
از فصل دوم به بعد، آهوخانم محور داستان قرار مي‌گيرد و طرح رمان به ياري او بسط مي‌يابد، آدم‌ها و ماجراها گرد او شکل مي‌گيرند. آرامش و قابل اعتماد بودن آهوخانم آنچنان بر تمامي داستان تأثير مي‌گذارد که حتي در صحنه‌هايي که حضور ندارد، وجودش محسوس است. در عين حال پيوستگي متقابل او به آدمهاي ديگر، سبب استحکام ساختمان اثر مي‌شود.
در فصل سوم با خصلت‌ها و گذشته هما آشنا مي‌شويم: زني بلهوس، سرکش و «متجدد». زني که مي‌خواهد از پيله‌اي که جامعه و سنت‌ها بر دورش تنيده‌اند درآيد، اما به علل متعدد گمراه مي‌شود. هما در سراشيب سقوط اخلاقي به دسته ي مطرب‌ها مي‌پيوندد و رقاص مي‌شود. سيدميران به نجات او از ابتذال مي‌انديشد. عشق جوانانه پيرمرد را سودايي کرده است. اسير افسون هما، روزهايي رؤيايي و خوش بر او مي‌گذرد. عاقبت بنيه مالي و توجيه‌هاي اخلاقي کار را آسان مي‌کند: در صبحي آرام، هما همراه سيدميران وارد خانه مي‌شود. از آن پس، خانه صحنه تنازع بقايي وحشيانه مي‌شود؛ تنازع بقايي که در جريان آن آهوخانم تغيير مي‌کند و به آگاهي ارزشمندي دست مي‌يابد. هما به عقد سيدميران درمي‌آيد و هووي رسمي آهوخانم مي‌شود. آهوخانم صبورانه از کانون خانوادگي‌اش دفاع مي‌کند و هما با حوصله به راندن او از صحنه مشغول مي‌شود. اما دفاع يأس‌آميز آهوخانم (توسل به همسايگان و دوستان، دعا ونذر و جادو) نتيجه‌اي نمي‌دهد و او روز به روز بيشتر عقب‌نشيني مي‌کندو….