دفترهاي زندان 2

گرامشي، حدود همان زمان که برنامه‌هاي درازمدتش را اعلام کرد، به خواهر کوچک‌ترش اطمينان داد: «من واقع‌بينانه و با آرامش همه‌چيز را نظاره مي‌کنم و اگرچه نمي‌توانم به هيچ توهم کودکانه‌اي بينديشم، قاطعانه اعتقاد دارم که نبايد در زندان بپوسم.» همين لحن کاملاً مبارزه‌طلبانه در بسياري نامه‌هاي ديگر ظاهر مي‌شود، نظير زماني که به همسرش مي‌گويد «اطمينان دارم که هرگز آدم بي‌فرهنگي نخواهم شد.» او به شعاري وفادار بود که از رومن رولان اقتباس و در سرصفحه‌ي لوردينه نوو استفاده کرده بود؛ «بدبيني عقل، خوش‌بيني اراده.» گرامشي، با ارزيابي خونسردانه از وضعيتش، همه‌ي اميدهاي باطل به رهايي سريعش را رد کرده بود، اما به ضرب قدرت اراده خود را متقاعد کرده بود که به وجودي بيهوده تقليل نخواهد يافت. در اين زمينه، بد نيست که اظهارنظري را از او ذکر کنيم که در دفتر نهم خود حدود سال 1932 نوشته بود: خوش‌بيني و بدبيني. بايد توجه کرد که اغلب اوقات خوش‌بيني چيزي بيش از دفاع از کاهلي، بي‌مسئوليتي و عدم‌اراده در انجام هر کاري نيست. همچنين شکلي است از سرنوشت‌باوري و مکانيکي‌انگاري. بر عواملي بيرون از اراده‌ و فعاليت فرد تکيه مي‌کنيم، آن‌ها را به عرش اعلا مي‌رسانيم و به نظر مي‌رسد که با شور‌و‌شوقي مقدس ملتهب مي‌شويم. و شور‌و‌شوق چيزي بيش از ستايش بت‌واره‌ها نيست. واکنشي لازم است که براي عزيمت خود متکي به عقل باشد. يگانه شور‌و‌شوق موجه شور‌و‌شوقي است که ملازم اراده‌ي هوشمندانه، فعاليت هوشمندانه و به نحو بديعي سرشار از ابتکارهاي مشخصي باشد که واقعيت موجود را تغيير بدهد.