قاموس خزران (رمان - واژه نامه)

كتاب حاضر رمان راحت‌خواني نيست. اين نکته را خواننده خيلي زود مي‌فهمد. اما رماني‌ست صادق و روراست که قصد فريب ندارد. گر چه بسياري را در جهان فريفته خود کرده است. اگر عنوان فرعي‌اش رمان – واژه‌نامه است براي جلب مشتري نيست، بلکه واقعن آنچه عرضه مي‌کند تعريفي جز اين ندارد.
قاموس خزران رماني‌ست پر رمز و راز، نه از آن رمز و رازهايي از جنس هزار توهاي بورخس. قاموس خزران رماني‌ست عاشقانه، عاشقانه و هولناک آنجا که عفريته عاشق، افروزينيالوکارويچ، از غم مرگ معشوق مي‌ترکد، اما نمي‌ميرد. عاشقانه و غمناک آنجا که آورکيه سکيلا، استاد شمشيرزني، از عشق و در عشق به هنرش مجنون و فنا مي‌شود. عاشقانه و دردناک، زيرا در اين رمان قرار نيست که دلدادگان به هم برسند. آنان در مدخل‌هاي اين واژه‌نامه اسيرند و در قرون و اعصار مختلف چنان هويت عوض کرده‌اند که اغلب از کيستي خود نيز بي‌خبرند و با خود پيشينشان ناآشنا.
ولي، آنچه به رغم رمزآميز بودن و دشواري‌هاي اين اثر خواندنش را لذت‌بخش مي‌کند اين است که قاموس خزران به هيچ‌يک از رمان‌هايي که خوانده‌ايم و مي‌شناسيم شبيه نيست.تک است. يک بار آمده است و ديگر تکرار نمي‌شود، تکميل شايد(به گفته نويسنده)! اما تکرار نه. در عين حال، چيزي در اين رمان هست دلپذير و تعريف‌ناپذير، و به تبع مرموز، چيزي از جنس شعر ناب، از جنس آن غزل حافظ که هر بيتش همچون تاري به گرد خيالت تنيده مي‌شود و جادويت مي‌کند، اما سر از ديوان که بر مي‌داري مي‌فهمي که هنور هم نفهميده‌اي. چيزي چون حسي ناخوشايند از سياحت در سرزميني ناشناخته، حسي که پس از بازگشت رهايت نمي‌کند، هماره دلت براي آن سرزمين تنگ است، دوست داري بار ديگر به آنجا سفر کني، مردمانش را بهتر ببيني، بهتر بشناسي، در آداب و رسومشان تدقيق کني، روستايي را که پيشتر نديده‌ايي ببيني و در شهري که پيشتر ديده‌اي بيشتر تامل کني، در سواحلش لنگر بياندازي و به آسمان شبش خيره شوي، بکوشي نحوه تفکر مردمان آن سرزمين را درک کني و جهان را از چشم آنان بنگري شايد که منطقشان را دريابي. و هربار، در هر سفر، چيز تازه‌اي کشف کني و در کشفيات پيشينت به ديده ترديد بنگري، اين سرزمين همان سرزمين خزر است و مردمانش همان خزران. خواندن قاموس خزران سير و سياحتي‌ست فراموش‌ناشدني در اين سرزمين روياها، با سرحداتي که در هوا آويزان و ويلانند و مردماني که چشم در چشمت مي‌گويند: هرگز نبوده‌ايم.