خرد كشي (روشنفكران و انقلاب اكتبر)

نه‌تنها کمونيست‌ها و احزاب کمونيستي، انقلاب اکتبر را رخدادي دوران‌ساز و روسيه‌ي شوروي را سرآغاز عصري جديد مي‌دانستند که تحقق جامعه‌اي آرماني را امکان‌پذير ساخته است، بلکه بسياري از روشنفکران غيرکمونيست در غرب و ديگر نقاط جهان نيز با خوش‌بيني و اميدواري و گاه با شور و شوق وصف‌ناپذيري فرايند تحولات اين سرزمين را دنبال مي‌کردند. تشويق و ترغيب اين دسته از روشنفکران و جذب آنان به‌منظور حمايت از روسيه‌ي شوروي، يکي از اهداف احزاب کمونيستي و پيش از همه حزب کمونيست روسيه‌ي شوروي بود. از اين رو، کارزارهاي تبليغاتي گسترده‌اي به راه انداختند تا با انتشار روزنامه‌ها و نشريه‌ها و برپايي کنگره‌هاي گوناگون و دعوت از نويسندگان، هنرمندان و روشنفکران و شخصيت‌هاي نامدار براي ديدار از روسيه‌ي شوروي و مشاهده‌ي تحولات آن، به اهداف خود دست يابند. تلاش و تبليغات آنان تا حدي به ثمر رسيد و در سال‌هاي ميان دو جنگ جهاني، بسياري از روشنفکران از گوشه و کنار جهان به اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي سفر کردند تا شاهد فرايند انقلاب اکتبر و تحولات و رويدادهاي پس از آن باشند. هدف آنان بيش و پيش از همه آن بود که ببينند اکنون که حاکمان جديد، آن‌گونه که در مانيفست کمونيست آمده است، «با سرنگوني قهرآميز تمام نظام اجتماعي پيشين» همه‌ي قدرت را به دست گرفته‌اند، چه دگرگوني‌هايي روي داده و چه تحولاتي در شرف وقوع است و آيا نشانه‌هايي از جامعه‌ي آرماني آنان در «کعبه‌ي آمال پرولتاريا» يافت مي‌شود؟

در اين کتاب کوشش شده است تا بر اساس گفته‌ها و نوشته‌هاي تني چند از روشنفکران سرشناس غربي، به‌ويژه کساني که در دوران انقلاب اکتبر و سال‌هاي پس از آن به روسيه سفر کردند، به بررسي نگاه و نگرش آنان به انقلاب اکتبر و واکاوي نقد و نظر و نظريه‌ها و همچنين پيامدهاي کنش و واکتش آنان پرداخته شود. افزون بر اين‌ها، هم از چرايي گرايش گروهي پُرشمار از روشنفکران در گوشه و کنار جهان به ايدئولوژي کمونيستي و هواداري آنان از انقلاب اکتبر و طرفداريشان از اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي سخن به ميان خواهد آمد و هم از دلايلِ رويگرداني شماري کم از روشنفکران از ايدئولوژي‌ها و نظام‌هاي تماميت‌خواه. و سرانجام آن که با اشاراتي مي‌کوشيم پاسخي براي اين پرسش بيابيم که آيا کمونيسم جايگزين ايمان مذهبي روشنفکران شده و به ديني جديد تبديل شده است؟