داستايفسكي (جدال شك و ايمان)

نيچه مي‌گويد: «آن کس که با هيولاها پنجه در مي‌افکند، بايد به‌هوش باشد که مبادا خود هيولا شود و آنگاه که زماني دراز چشم به مغاک مي‌دوزي، مَغاک نيز چشم به روي روحت مي‌گشايد.» در زندان اومسک، داستايفسکي چهار سال با رانده‌شدگاني زيست که از قراردادها و رسوم اجتماعي عادي معاف بودند -موجوداتي که به هستي حيواني بازگشته بودند. او به مغاکي چشم دوخته بود که در آن عنصر خام شهوت مجرد بشري مي‌جوشيد و مغاک داخل در روح او مي‌شد. وي شايد خود هنگامي که پا به زندان گذاشت انساني غيرعادي بود. در آنجا او آموخت که خود را با جهاني غيرعادي وفق دهد، و هنگامي که سر برآورد نگاه کج و معوجش نمي‌توانست به کانوني ديگر دوخته شود. انسان‌هاي عادي در رمان‌هاي داستايفسکي همان‌قدر نادرند که در محوطه زندان. جهان او جهان جنايتکاران و قديسان، هيولاهاي رذيلت يا فضيلت بود. داستايفسکي سي و سه ساله بود که آهنگر زندان غل و زنجير از پايش گشود تا بار ديگر قدم به جهان انسان‌هاي آزاد بگذارد، ولي اين جهاني بود که به‌واسطه دوره‌اي که او از سر گذرانده بود براي هميشه چهره عوض کرده بود. سال‌هاي رشد به پايان رسيده بود، اما هنوز سال‌هاي طولاني تب و هيجان بايد طي مي‌شد تا سرانجام نبوغ وي بيان هنري‌اش را درباره مسائل خير و شر که روحش را در سايه تاريک زندان مي‌خوردند پيدا کند.