راه و بي راه

«راه و بي‌راه» را مي‌توان جلد دومي بر «ديروز، امروز، فردا» به حساب آورد. اين دو مجموعه نيز مانند نوشته‌هاي ديگرم بر چند موضوع پايه‌اي تكيه داشته‌اند. در راس آن‌ها ايران و فرهنگ بوده است. با فروتني مي‌توانم بگويم كه طي اين 50 سال من آن كسي بوده‌ام كه اين دو كلمه را بيش از هركسي بر قلم آورده است. دليلش روشن است، زيرا بي‌ايران و بي‌فرهنگ ما نمي‌توانستيم شخصيت ملي داشته باشيم. ايران براي ما شبيه به هواست كه انسان بي آن‌كه به آن آگاهي داشته باشد، يا از آن قدردان باشد، آن را تنفس مي‌كند و خود را زنده نگاه مي‌دارد.بنابراين حرف بر سر وطن‌خواهي خام نيست، بر سر آشيانه و بود و نبود ملي است. فرهنگ نيز با ايران وابسته است، زيرا در طريق زندگي راه برنده است. تصور اين را بكنيد كه صبح از خانه بيرون بياييد و ندانيد كه به كدام سو بايد برويد. بر سر يك سه راهي سرگردان بمانيد. در زندگي اين فرهنگ است كه به شما مي‌گويد راه شما كدام است. ولي هر فرهنگ، مناسب هر دوران نيست. فرهنگ پيوسته در معرض گزيده شدن است. بنا به اقتضاي دوران، خود را محتاج به آرايش تازه مي‌بيند.