اديسه راست (تاريخ خرد در به دري از 1304 تا 1338 خورشيدي)

گنجينه‌اي پراکنده از اسرار در اعماق بايگاني‌هاي ايران پنهان بود؛ زندگي رازآلود يک ايران‌شناس و گزارش تأليفي‌اش درباره‌ي اقتصاد ايران. اين کتاب هم حاوي همين گزارش تراز اول است که تاکنون ناشناخته مانده و هم راوي اديسه‌ي گزارش‌نويس خبره‌اش، که نيمي از عمر شصت‌ساله‌اش در روسيه گذشت و نيمه‌ي ديگرش در ايران. نه اهل فرهنگ و ادب در طرف روسي از دومين نيمه‌ي حياتش در ايران مطلع بوده‌اند و نه روشنفکران و ديوان‌سالاران در طرف ايراني از اولين نيمه‌ي زندگي‌اش در روسيه. رازي در بين بود که برآمده از تاريخ خون‌بار شوروي استاليني، تاکنون نيمي از چهره‌اش را از افق ديد طرف‌هاي روس پنهان مي‌کرده و نيمي ديگر را از ديدرس طرف‌هاي ايراني.

بخش اول کتاب، با اتکا بر اسناد منتشر نشده‌ي دواير دولتي ايران، تاريخ زندگي دوپاره‌ي تاکنون ناشناخته‌اش را در قالب نوعي تاريخ‌نگاري خرد چنان رفو مي‌کند که هم بر استحاله‌ي سياست خارجي شوروي در قبال ايران طي اواخر دهه‌ي 1310و نخستين نيمه‌ي دهه‌ي 1320 پرتو تازه‌اي بيفکند و هم اسراري از حيات رازآلودش در دهه‌هاي 1320 و 1330 را صورت‌بندي کند.

بخش دوم کتاب نيز گزارشي را براي نخستين بار به انتشار مي‌رساند که درباره‌ي اقتصاد ايران در واپسين ماه‌هاي عصر رضاشاهي نوشت. اين گزارش به دلايلي که در کتاب حاضر در آينه‌ي تاريخ کلان‌تري کاويده شده‌اند، نه در زمانه‌ي اضطراري اشغال ايران طي جنگ جهاني دوم به کار تعميق درک سياست‌گذاران معاصرش آمد و نه در ادوار بعدي از حصار حصين بايگاني‌ها بيرون خزيد، اما امروز سند تاريخي بي‌همتايي است که متکي بر آمارهايي عمدتا مفقود شده در دهليزهاي تاريک تاريخ، درک ما را درباره‌ي تجارت خارجي ايران در ادواري کليدي از تاريخ معاصرمان تعميق مي‌بخشد.