سفرنامه ي اروپا (تاملاتي زمستاني بر تاثرات تابستاني)

«خلاصه بگويم، عطش سيري‌ناپذير ديدن چيزها و جاهاي جديد به جانم افتاده بود، عطش ساختن پانوراماهاي کلي و ترکيبي، عطش تأثيرگذاري مناظر و چشم‌اندازها. بعد از اين اعترافات، چه انتظاري از من داريد؟ چه برايتان تعريف کنم؟ چه تصويري بسازم؟ چه توصيفي بکنم؟ يک نماي پانوراما؟ چيزي که پرنده در پروازش مي‌بيند؟ اما آخر خودتان اولين نفري خواهيد بود که به من مي‌گوييد: خيلي بلند پريده‌اي.»
سال 1862 است، ظاهراً فيودور داستايفسکي براي مشورت با پزشکان اروپايي و علاج حمله‌هاي صرع راهي اروپا شده‌است، اما اين سفر بدل مي‌شود به سياحتي در شهرهاي برلين، لندن، پاريس، فلورانس، ميلان و وين. حاصل اين سفر يادداشت‌هايي بود که اولين‌بار در مجله‌ي زمان به‌ سردبيري خود او منتشر شد. اين يادداشت‌ها حاصل تأملات او در باب چگونگي نگرش روس‌ها به دنياي آزاد اروپاي مرکزي است. از منظر داستايفسکي‌شناسان اين يادداشت‌ها يکي از صريح‌ترين و بي‌پرده‌ترين آثار داستايفسکي است؛ او عامدانه پرده از درونياتش در برخورد با فرهنگ اروپايي برمي‌دارد و از مقاومت در برابر وسوسه‌ي تأثيرپذيري از فرهنگ غربي حرف مي‌زند. به‌نظر مي‌رسد اولين جرقه‌هاي ذهني داستايفسکي را بايد در اين سفرنامه جست‌وجو کرد؛ افکاري که بعدها حاصلش کتاب يادداشت‌هاي زيرزميني شد.