نامه اي در باب تساهل

به نظر جان لاک براي آن‌که اعمال مؤمنان مقبول درگاه خداوند افتد مي‌بايست همه‌ي آن اعمال از سر عشق، خلوص و ارادت قلبي انجام پذيرد و تنها در اين صورت است که انجام فرايض مذهبي موجبات فلاح و رستگاري آدميان را فراهم مي‌سازد. بنابراين، هرگونه اقدامي از سوي آدميان که منجر به تحميل صورت خاصي از عقيده يا اعمال مذهبي گردد، در واقع اخلالي است در عنصر خلوص و صميميت باورهاي مذهبي انسان‌ها، خلوص و صميميتي که رکن رکين قبولي اعمال آدميان است. هيچ‌کس نمي‌تواند و حق ندارد ادعا کند که مسئوليت عقيدتي ديگران برعهده‌ي اوست. جان لاک، در اين کتاب، براي برخورداري از تساهل دو شرط اساسي را لازم مي‌داد: شرط اول اين‌که وابستگي‌هاي مذهبي با تعلقات سياسي که منجر به ساقط‌نمودن دولت يا حکومت مي‌گردد توأم نشود. بنابراين، آن فرقه‌هاي مذهبي که تعلقات ديني آنان منافع ملي يک حکومت را به‌گونه‌اي به مخاطره مي‌اندازد که امکان غلبه‌ي بيگانگان را فراهم مي‌سازد، مشمول عمل متساهلانه قرار نمي‌گيرند. شرط دوم اين‌که برخورداري از تساهل فقط از آنِ موحدان است. استفاده از امکان تساهل به ملحدان تسري نمي‌يابد.