خاطرات تاج الملوك

پس از پيروزي انقلاب اسلامي، اعضاي خاندان سلطنتي، رجال سياسي، فعالان اقتصادي، هنرمندان و… از کشور خارج شدند و در شهرهاي مختلف اروپا و آمريکا زندگي جديدي را آغاز کردند. برخي از دوست‌داران پادشاه ايران در سال‌هاي پاياني دهه‌ي پنجاه و آغاز دهه‌ي شصت شمسي با هدف ثبت و ضبط خاطرات و تجربيات رجال حکومت پهلوي روي نوار کاست، بنياد تاريخ شفاهي ايران را در لندن بنيان گذاشتند. کتاب خاطرات تاج‌الملوک يکي از محصولات اين نهاد است. مليحه‌ خسروداد، تورج انصاري و محمد‌علي باتمانقليچ پس از سي‌و‌پنج جلسه گفت‌و‌گو با تاج‌الملوک، همسر دوم رضا‌شاه و مادر محمد‌رضا پهلوي، متن مصاحبه را بي‌کم‌و‌کاست منتشر کردند.
گفته‌هاي مادر محمد‌رضا پهلوي درباره‌ي ارتباط با اعضاي خانواده‌ي پهلوي، با کساني که به دربار رفت‌و‌آمد داشتند و نيز شرح ديدارهايش با هيتلر و استالين شنيدني است. او در بخشي از کتاب مي‌گويد: «از رجال خارجي خاطرات زيادي دارم. با هيتلر و استالين از نزديک صحبت و گفت‌و‌گوي خصوصي کرده‌ام. تيمورتاش من را در برلين به ملاقات هيتلر برد. در آن موقع هيتلر در ايران و جهان محبوب بود. به ايراني‌ها به دليل نژاد آريايي‌شان علاقه داشت و تا جايي که توانست به ايران کمک کرد.»
مادر آخرين پادشاه ايران در اين کتاب، شش دهه زندگي در خاندان پهلوي را به تصوير کشيده و اطلاعات ذي‌قيمتي از اشخاص، رويدادها و ارتباطات گوناگون ـ آشنايي و ازدواج با رضاشاه، دکتر محمد مصدق، کودتاي سوم اسفند 1299، ارتباط با قوام‌السلطنه، مسائل خصوصي رضاشاه، نخستين سقوط هواپيما در کشور، اشغال ايران توسط متفقين، تبعيد رضاشاه، روابط فرزندانش و ازدواج‌هاي محمدرضا ـ به دست ‌داده که يقيناً نقش اساسي در گشودن گره‌هاي کور تاريخ معاصر کشور دارد.
نسخه‌ي اوليه‌ي گفت‌و‌گو فاقد نظم تاريخي بود. تاج‌الملوک در حالي که در جلسه‌ي دوازدهم مصاحبه از نحوه‌ي به سلطنت رسيدن رضا‌شاه مي‌گويد، در جلسه‌ي هفدهم از کودتاي رضا‌خان سخن گفته است. مصطفي اسلاميه، ويراستار کتاب، کوشيده گفته‌هاي او را به تناسب تاريخ رويدادها مرتب کند و پانوشت‌هايي به برخي از صفحات بيفزايد.