تاريخ ايران باستان (تاريخ مفصل ايران قديم)

موضوع اين كتاب چنان‌كه اسم آن مي‌نمايد، تاريخ ايران قديم است. براي حصول اين مقصود در بادي امر چنين به نظر مي‌آمد كه بايد كتاب را موافق ادوار به قسمت‌هايي تقسيم كرده به شرح وقايع و حوادث هر قسمت مرتبا پرداخت و پيش رفت؛ ولي پس از قدري تامل در تعقيب اين نظر ترديد حاصل شد، زيرا ايران قديم در يكي از دوره‌هاي عمر خود به ترتيب تاريخي نخستين دولت جهاني به شمار مي‌رفت و مشرق قديم را شامل بود. در دوره‌هاي ديگر عهد باستاني‌اش هم، اگر تمام مشرق قديم را در بر نداشت، باز مهمترين دولت آن محسوب مي‌شد. پس براي فهم تاريخ قديم ايران مقتضي است بدانيم كه مقصود از مشرق قديم چيست، از گذشته‌هاي چه مللي تاريخ آن تركيب يافته و چه مقامي را اين ملل در دنياي قديم حايز بودند. معلوم است كه مشرق قديم را در مدخل ايران نمي‌توان شناساند زيرا در اين صورت كتاب‌ها بايد نوشته شود و اين خود، كاري است خارج از موضوع اين كتاب، ولي چون سكوت محض هم منافي با فهم وقايع ايران قديم است، ناگزير بايد كلياتي از مشرق قديم در مدخل و در جاهايي كه با موضوع مناسبت دارد گفته شود. بيان اين كليات خواننده را از مطالعه كتبي كه مربوط به تاريخ مشرق قديم است بي‌نياز نمي‌كند، ولي اهميت مشرق قديم را اجمالا نشان داده خواننده را براي فهم وقايع ايران آماده مي‌سازد. اين نكته نيز روشن است، كه چون به بيان كلياتي از مشرق قديم مبادرت شد، بالطبع بايد مطالبي را هم كه با اين كليات مربوط است، به طور ساده و مختصر به خاطرها آورد. لذا اين نوع تذكرات نبايد باعث حيرت گرديده تصور رود كه مولف از موضوع خارج شده، به خصوص كه خواسته‌ايم اين نوع مطالب را يكدفعه گفته براي تكرار آن در جاهاي ديگر كتاب موجبي نداشته باشيم.