گل رز و صليب

نمايشنامه‌ي گل رز و صليب که يکي از تاثيرگذارترين و مهم‌ترين آثار بلوک است، بين سال‌هاي 1912 تا 1913 به نگارش درآمده و تاکنون در زمان‌ها و مکان‌هاي مختلفي روي صحنه رفته است. بلوک در اين کتاب، شورش گروهي از مردم عليه حکومت مذهبي زمان خودشان را به تصوير مي‌کشد. آن‌ها با حمايت پاپ جديد و خودخوانده، عقايد کليساي حکومتي را بر نمي‌تابند و به‌جاي کتاب دعا، رمان‌هاي نويسندگان روشنفکر را مي‌خوانند. در اين ميان شواليه‌اي به نام سرگردان با شعري که حاوي مضاميني فلسفي و افسانه‌اي‌ست، بانوي اول دربار را اسير تفکرات خود کرده است، تا جايي که پزشک دربار او را مشکوک به بيماري ماليخوليا مي‌داند. اين شعر دربردارنده‌ي مفاهيمي چون شادي و رنج، بلبل، رز و صليب است. نماد رز و صليب الهام‌گرفته از جنبش رزيکلاسيسم در قرن پانزدهم ميلادي است. آغاز قرن بيستم در فرهنگ روسيه دوره‌اي پرتب‌وتاب از جست‌وجوهاي خلاقانه، ظهور جريان‌هاي نوين ادبي و شکل‌گيري گروه‌ها و محافل هنري بود. تمام اين تنوع هنري در يک مفهوم مشترک، يعني «مدرنيسم»، خلاصه مي‌شود. الکساندر بلوک با اشعارش که بازتابي از اصول زيبايي‌شناختي سمبوليسم است؛ به رهبر معنوي اين مکتب و الهام‌بخش بسياري از شاعران سمبوليست تبديل شد. اما اين نبوغ از کجا نشئت گرفت؟ حوادث انقلاب اول روسيه و شروع جنگ جهاني اول، در 1914، نقطه‌ي عطفي در روحيه‌ي بلوک و کلام روسي است. به‌تدريج از سمبوليسم فاصله مي‌گيرد، درحالي‌که اشعار اوليه‌اش سرشار از موسيقي و هارموني‌هايي بود که نماد زيبايي و هماهنگي جهان بودند، پس از 1909، فضاي شعري او دستخوش تحولي شگرف شد. جاي اين هارموني‌ها را صداي ناهماهنگ و پرشور کاکوفوني‌هاي اجتماعي گرفت و در ميان اين آشوب، آهنگ‌هاي اندوه بار کولي‌وار سر بر آوردند که جان خواننده را مي‌لرزاند. اين دگرگوني ژرف در جهان‌بيني و هنر بلوک، به واسطه‌ي رخدادهاي تلخ شخصي نيز تقويت شد؛ از جمله مرگ پدرش و فقدان فرزندِ نوزادِ همسرش، ليوبوف مندليف. ميراثي که پدر براي او به جا گذاشت، وضعيت مالي بلوک را بهبود بخشيد و امکان سفر به خارج از کشور را برايش فراهم کرد. بلوک، در سفر خود به ايتاليا و خلق مجموعه‌ي گل‌هاي ايتاليايي، به اين باور رسيد که سمبوليسم ديگر پاسخي براي دغدغه‌هاي هنري و فکري‌اش ندارد. بلوک از شعر غنايي فاصله گرفت و توجه خود را به نمايشنامه‌نويسي و روزنامه‌نگاري معطوف کرد.