كتاب گرشاسپ (طومار گرشاسپ نامه مرشد قلي بر پايه طومار شاه طهماسبي و متن شناسي تحليلي)

«گرشاسپ سامان»، قهرمان ترسالي، و ممتازترين پهلوان خشکي‌ستيز فرهنگ هند و ايراني است؛ شخصيتي که شمار ساليان روايتش از کهن‌ترين منابع اساطير ايران (ريگ‌وداي هندي و اوستاي قديم) تا دومين منظومه حماسي پس از شاهنامه فردوسي (گرشاسپ‏نامه اسدي طوسي) و حماسه‌هاي عاميانه نزديک به معاصر (طومارهاي نقالي)، فزون‌تر از سه‌هزار و پانصد سال است: درازنايي از تاريخ براي يک «روايت» که شايد در جهان يگانه باشد. بنا به قول نويسنده گمنام تاريخ سيستان، و تصريح بلعمي، منبع اسدي در سرودن گرشاسپ‌‏نامه، بخشي از «شاهنامه بزرگ» ابوالمؤيدبلخي در قرن چهارم – عصر اوج تأليف شاهنامه‌هاي منثور بر پايه خداي‌نامه‌ها، در نهضت ايران‌گرايي سامانيان- بوده، موسوم به «کتاب گرشاسپ» بوده‌است. کتاب گرشاسپ از ميان رفته، اما نامش را براي متن حاضر که نامي نداشته، به عاريت گرفته‌ايم؛ چون تا امروز، تنها اثر حماسي مستقلي است که درباره گرشاسپ به دست آمده‌است. متن حاضر از جنس طومارهاي نقالي و ويژه پهلواني‌هاي گرشاسپ و بخش‌هايي از زندگي فرزندانش، نريمان و سام است. نسخه اين روايت اگر چه قاجاري و متعلق به 1325 هجري قمري است، به تصريح کاتب آن، مرشدقلي (از حماسه‌خوانان مکتب نقالي طهران) ، بر پايه يک متن صفوي، موسوم به «طومار شاه‌طهماسبي»، تحرير 1012 ه.ق. نگاشته شده است؛ يعني منبع آن از کهن‌ترين طومارهاي شناخته شده فارسي نيز قديم‌تر است. مقدمه کتاب حاضر، سير اسطوره گرشاسپ، از عصر باستان تا دوران ميانه و نو را بررسي کرده است. طومار نيز زباني ساده و گيرا دارد که در عين نزديکي به زبان مردم، از تصاوير و توصيف‌هاي دلنشين تهي نيست و شيريني خواندن روايت يگانه‌ترين پهلوان اژدهاکُش عصر باستان را بدل به تجربه‌اي دلپذير مي‌کند.