پروست عليه زوال (درس گفتارهايي در اردوگاه گريازاوتس)

گزيده‌اي از كتاب:
هنوز هم تصوير رفقايم پيشِ چشمم زنده است: خسته و کوفته بعدِ کار در سرمايي که به منفي 45 درجه هم مي‌رسيد، کيپ تا کيپ نشسته‌ زير قابِ‌عکس‌هايي از مارکس و‌ انگلس و لنين، گوش و هوششان متوجهِ سخنراني‌هايي که موضوعاتشان بسيار دور بود از واقعيتِ زندگيِ‌ آن‌روزهايمان. در آن روزها نقش خيالِ پروست همدم من بود؛ مي‌ديدمش نشسته در آن اتاقِ دم‌کرده‌ي محصور با ديوارهاي چوب‌پنبه‌اي، که بي‌بروبرگرد جا مي‌خورد و حتي شايد احساساتي مي‌شد اگر مي‌شنيد بيست سال بعدِ مرگش اُسراي لهستاني، بعد از يک روز تمام سرکردن در برف و سرمايي که اغلب به منفيِ 40 درجه هم مي‌رسيد، سراپا گوش بودند براي داستانِ دوشس دو گرمانت، مرگ برگوت يا هرآن‌چه مي‌توانستم از جهانِ‌ فکريِ‌ پروست به ياد بياورم. کيف و خوشيِ سهيم‌شدن در فعاليتي فکري که بر ما مسجل مي‌کرد هنوز تواناييِ انديشيدن و واکنش نشان‌دادن به مسائل ذهني را داريم ــــــمسائلي که ازقضا هيچ دخلي به واقعيتِ آن روزهايمان نداشت‌‌‌ــــــ حس‌و‌حالِ دلپذيري مي‌داد به اوقاتي که در غذاخوريِ آن صومعه‌ي متروک سپري مي‌شد؛ آن عجيب‌ترين کلاسِ‌ درسِ عالم، احياگر دنيايي که مي‌پنداشتيم تا ابد از دست رفته است. نمي‌فهميديم چرا فقط ما، چهارصد افسر و سرباز، جان به در برده‌ بوديم، از ميانِ‌ آن همه آدم،‌ پانزده‌هزار رفيق همرزمي که جايي پشتِ مدار قطبي، در اقصاي سيبري، ناپديد شدند بي هيچ رد و نشاني. تهِ آن ماتمکده، لحظاتي که به همدميِ خاطراتم از پروست، دولاکروآ، و دُگا گذشت، در خيالم خوش‌ترين ساعات عمر است.