لودويگ فوئر باخ و ايدئولوژي آلماني

ما اين زحمت را به خود نخواهيم داد كه براي فيلسوفان خردمندمان توضيح دهيم كه رهايي، انسان با فرو كاستن فلسفه، الهيات، جوهر و جز آن‌ها به خودآگاهي و با رهايي انسان از سلطه اين عبارت كه هرگز او را از اسارت باز نداشته است. حتي گامي هم به پيش نمي‌رود. و نيز به آنان توضيح نخواهيم داد كه نيل به رهايي واقعي فقط در جهان واقعي و با وسايل واقعي امكان‌پذير است، كه بردگي بدون دستيابي به ماشين بخار و دستگاه نخريسي ملغا نمي‌شود، كه سرواژ (ارباب ـ رعيتي) را بدون كشاورزي اصلاح شده نمي‌توان از ميان برداشت و به ‌طور كلي، مردم تا زماني كه قادر نباشند خوراك، نوشاك، پوشاك و سرپناه كافي به لحاظ كمي و كيفي به‌ دست آورند، رها نتوانند شد. رهايي كنشي تاريخي است نه ذهني، و با وجود شرايط تاريخي مناسب، يعني در مرحله‌اي از صنعت، تجارت و كشاورزي فراهم مي‌گردد.