سير حكمت در اروپا (به ضميمه گفتار در روش نوشته رنه دكارت)

در اواخر حکمراني فتحعلي‌شاه، برقراري ارتباط با دولت خارجي، بروز انقلاب کبير فرانسه، ايجاد تحولات گسترده در قاره‌ي اروپا و… باعث بروز و ظهور افکار جديد در حوزه‌ي سياست و اجتماع شد. مردم امکانات زندگي و ميزان رفاه شهرهاي اروپا، استانبول و دهلي را با شرايط شهرهاي ايران مقايسه مي‌کردند. در اين اثناء مرداني پا به عرصه گذاشتند که نقش بي‌بديلي در افزايش آگاهي عمومي مردم ايفا کردند. يکي از آن‌ها محمد‌علي فروغي ـ ذکاءالملک ـ نخست‌وزير، ديپلمات، فيلسوف، نويسنده و مترجم ايراني بود. او که «رساله‌ي گفتار در روش رنه‌دکارت» را ترجمه کرده بود، پي برد بدون آشنايي با روند تفکر در اروپا مطالعه‌ي اين رساله بي‌معناست. پس کمر همت بست و با نگارش کتاب پُربرگ «سير حکمت در اروپا» هموطنانش را با حال و روز و افکار فلاسفه‌ي اروپا آشنا کرد. فروغي که تجربه‌ي سال‌ها تدريس را در چنته داشت، خوب مي‌دانست ترجمه‌ي صِرف بي‌اثر است، پس در کتابش دست خواننده را مي‌گيرد، به زبان ساده و با استناد به حکمت اسلامي او را با روند تفکر اروپا آشنا مي‌کند. اين کتاب با همان ترتيب پيشين ـ سه مجلد ـ و در يک مجلد منتشر شده است. در بخش اول، تاريخ فلسفه از باستان تا قرن هفدهم ميلادي بررسي شده، در بخش دوم به سير وقايع تاريخ فلسفه از شروع قرن هفدهم تا اواخر قرن هجدهم پرداخته شده و در جلد سوم نيز فلسفه‌ي غرب از قرن نوزدهم تاکنون تجزيه و تحليل شده است. خواننده پس از اتمام مطالعه‌ي کتاب پي مي‌برد پيشرفت اروپا نه به خاطر توپ و تفنگ، بلکه به دليل روش جديد انديشيدن است.