گفتارهايي در معرفت شناسي علم اقتصاد

پژوهش در مباني مفهومي علم، با ملاحظه رابطه ميان ذهن شناسنده و موضوع شناخت، شاخه ­اي از معارف جديد است که اصطلاحا به آن معرفت‌شناسي مي­گويند. علم جديد ثمره رويكرد تعقلي خاصي است كه ريشه‌هاي آن به قرون وسطاي متاخر در اروپا برمي­گردد و در اصطلاح فلسفي به آن نوميناليسم گفته مي­شود. نوميناليسم اساسا تفكري فرضيه‌اي است و در مقابل رويکرد ذات‌گرايانه قرار دارد كه خصلت غالب انديشه نظري كهن را تشكيل مي‌دهد. شيوه تعقل نوميناليستي با تحليل رابطه ميان ذهن شناسنده و موضوع شناخت آغاز مي‌گردد، از اين رو در اساس رويكردي معرفت‌شناختي است. علم اقتصاد همانند ساير علوم جديد، در بستر اين تفكر نوين به وجود آمده است و اگر مجموعه به هم پيوسته دانش اقتصادي را در بيرون از اين نوع انديشه مورد بررسي قرار دهيم، بخش بزرگي از آن معناي خود را از دست مي‌دهد. اما اگر توجه كنيم كه اقتصاد در مقام علم اجتماعي، كردار انسان در روابط ميان افراد را مورد بررسي قرار مي‌دهد و كردار انسان نهايتا تابعي از شيوه تفكر او است، پي خواهيم برد كه رابطه ميان تعقل نوميناليستي و علم اقتصاد رابطه­ اي چندلايه است كه در نگاه اول به نظر نمي‌آيد. برخلاف تصور رايج، موضوع علم اقتصاد، روابط «اقتصادي» يا «توليد و توزيع» در هر جامعه‌اي نيست، بلكه نظم‌هاي ناشي از كردار انسان در جامعه مبتني بر برخي ارزش‌هاي فردگرايانه (مالکيت خصوصي و مبادله داوطلبانه) است، ارزش‌هايي که به نوبه خود محصول نوعي تفکر فلسفي است. به سخن ديگر، تفکر جديد نوميناليستي که از قرون وسطاي متاخر در اروپا شکل گرفت تنها رويكرد يا روش پژوهش علوم جديد از جمله علم اقتصاد نيست، بلكه در معناي وسيع آن، شرط تشكيل نظم يا نظم‌هاي موضوع مورد مطالعه آن نيز هست چرا که علم اقتصاد ناظر بر شناخت روابط مبادله­اي ميان انسان‌ها در جامعه مبتني بر ارزش‌هاي فردگرايانه است. غفلت از اين نکته مهم سوءتفاهم‌هاي بسياري را در خصوص علم اقتصاد ايجاد کرده است.